Klik op foto’s om ze groter te bekijken!

UPDATE: Op 15/7/2022 heb ik deze blog geüpdatet met mijn hoornaarfoto’s van 2021. Heb toen niet veel nesten kunnen bezoeken (slecht jaar), maar wel mooie foto’s ervan kunnen maken! Als de zomer wat verder vordert hoop ik dit jaar ook nog wat te gaan vinden.

UPDATE 2: Op 28/1/2023 heb ik mijn hoornaarfoto’s van 2022 toegevoegd. Dit jaar had meer potentie qua aantallen hoornaars, maar net toen dat een beetje begon te lopen in september kreeg ik te maken met een ingrijpende gebeurtenis in de familie, waardoor het fotograferen even stil lag.

De Europese hoornaar is de grootste wespachtige van Nederland. Hierdoor vindt men ze vaak angstaanjagend en ogen ze gevaarlijker dan een gewone wesp, maar dat is mijns inziens niet het geval. Ze kúnnen natuurlijk steken, maar zijn niet heel geïnteresseerd in ons, dus wat dat betreft makkelijker om gewoon te ontwijken in plaats van in paniek te raken. Ze zijn ook niet aangetrokken tot zoetigheid (althans, niet van de tuintafel, soms wel van druiven en ander fruit!), als je ze tegen komt zijn ze vooral aan het jagen. Net als gewone wespen verzamelen ze allerlei soorten insecten als prooien voor de larven. Dit kunnen ze zelfs doen ’s nachts en terwijl het regent! Veel mensen verdenken hoornaars van het uitmoorden van bijennesten, maar ook dat is niet bekend van de Europese hoornaar, maar van andere soorten hoornaars, zoals de Aziatische.

Hoewel ze rustiger en minder agressief zijn, is het wel verstandig om niet in de buurt van hun nesten te komen, lees je vaak. Dus dat kan je inderdaad maar beter niet doen. Tenzij je mij bent. Dan denk je ‘Wat zou het toch GAAF zijn om een hoornaarnest te vinden en te fotograferen!‘.

Nu is het vinden van een hoornaarnest absoluut niet makkelijk. Ze kunnen ver van hun nest vliegen en het is niet een beest wat je even makkelijk terug volgt naar een nest. Als je ze tegenkomt zijn ze vooral aan het foerageren en kun je lang wachten tot ze een keer naar huis terugkeren. Dus maakte ik gewoon gebruik van veel meer ogen dan de mijne ;) Zo aan het einde van de zomer valt een hoornaarnest wat meer op, omdat er dan nou eenmaal de meeste hoornaars rondvliegen. Omdat het indrukwekkende beesten zijn, zullen mensen die er één tegenkomen en er een foto van durven te maken die ook wel ergens op het internet posten. Dus, zo vond ik dan informatie over hoornaarnesten.

Locatie 1: Holle boom

Het eerste nest wat ik op die manier vond en waar ik naartoe ging, was gelijk een proef wat betreft er allemaal veilig mogelijk was. Dit nest zat in een holle boom en was op ooghoogte. Dat maakte het aan de ene kant heel geschikt om foto’s van te maken, maar aan de andere kant toch ook wel een beetje eng!

Ik merkte meteen dat de hoornaars nog allerlei prooien aan het binnenhalen waren. Ze vlogen af en aan. Omdat er van het daadwerkelijke nest vrij weinig te zien was (het zat immers in een boomstam), ging ik daarom proberen ze in vlucht vast te leggen. Niet makkelijk, want ze vliegen snel en zijn snel uit focus.

Doordat ik min of meer wist waar de hoornaars naartoe gingen, was het op zich niet heel lastig om er foto’s van te maken in vlucht. Echter hebben de foto’s met 1 hoornaar veel loze ruimte en bij de foto’s met meerdere hoornaars was er altijd maar één scherp. De oplossing hiervoor: een combinatie maken van verschillende foto’s met hoornaars erop.

De bovenstaande foto’s heb ik allemaal met telelens gemaakt. Dat leek mij het beste om ze niet te verstoren. Maar ik had nog een idee van een foto die ik graag wilde maken, wat meer een groothoekfoto was. Dus ging ik dat toch maar proberen. Ook van deze foto’s maakte ik een combinatie:

Het groothoekaspect geeft hier wel weer een ander beeld. Het ziet eruit alsof je de hoornaars van veel dichterbij aan het bekijken bent (en dat klopt!). Ik zorgde er wel heel goed voor dat ik NIET midden in de aanvliegroute was gaan staan, maar ernaast. Op deze manier kon ik ze zo min mogelijk verstoren. Ik ben twee keer bij dit nest geweest, en toen vond ik een andere locatie, met een van buiten héél gaaf uitziend nest!

De locatie met de dode holle boom was in een natuurgebied en er liepen veel wandelaars rond. Vaak krijg ik vragen van wandelaars als ze mij zien fotograferen, meestal beginnende met ‘wat ben je aan het fotograferen?’. Ze hopen dat je hun op een bijzonder dier wijst (meestal een vogel). Wanneer ik dan zei dat ik hoornaars aan het fotograferen was, werd ik gelijk gewaarschuwd, want hoornaars zijn gevaarlijk! En ook hier merkte ik meteen wat de directe uitwerking is van de mediahype over de Aziatische hoornaar: men is meteen bang voor ALLES wat hoornaar heet. Men ziet immers toch het verschil niet. De enge verhalen die men mij vertelde gingen vooral over de Aziatische hoornaar. Goed, ik leg hierbij altijd geduldig uit dat dit Europese hoornaars zijn, die hier thuis horen en zeker in een natuurgebied ook een plaats hebben. Later hier meer over.

Locatie 2: Vogelhuisje

De volgende locatie die ik opzocht, was heel anders. Dit was bij een rij bomen middenin het platteland, wel naast een natuurgebiedje met een beekje. In elk geval was het een plek waar niet veel mensen komen en waarvoor ik dwars door een (lege) akker moest lopen (volgens Google Maps was daar een weg, maar dat klopte voor geen meter). Hier hadden hoornaars een nest gemaakt in een vogelhuisje, wat ze vervolgens uitgebouwd hadden toen het te klein werd. Dit nest zat ook vrij hoog in een boom. Ik had mijn telelens hier echt nodig en ook uitgestrekte armen om redelijk dichtbij te komen.

Wat me al meteen opviel dat verschilde met het vorige nest, was dat er veel meer hoornaars te zien waren die gewoon bij het nest zaten. Dat sprak mij wel aan voor de foto’s!

Op een gegeven moment viel het mij op dat er ook grotere exemplaren aanwezig waren in/op het nest. Dit waren waarschijnlijk vooral de mannetjes, misschien ook de gynes. – kort intermezzo over de sociale structuur van een hoornaarnest: net als bij de honingbij bestaat een hoornaarnest vooral uit vrouwelijke werksters, die werken voor hun moeder, de koningin. Aan het einde van de zomer worden er ook mannetjes en toekomstige koninginnen geproduceerd – Af en toe kwam er eentje naar buiten, die liep dan een rondje en ging weer het nest in.

Toen viel het mij ook op dat deze grotere exemplaren regelmatig water aan het sproeien waren! Een uitdaging om dat ook op de foto te krijgen, maar het lukte:

Doordat het nest zo hoog in de boom was, voelde ik me ook best wel veilig. Ik had meer problemen met de vele vliegen die rondhingen op die plek (dat krijg je op het boerenland) en die maar niet van me af wilden. Toch kwam er af en toe een hoornaar naar beneden vliegen en bekijken wat er gebeurde.

Bij het bekijken van de foto’s thuis viel me wel op dat het meestal lastig was om te zien wat zich in het hoornaarnest afspeelde, omdat daar niet snel licht in kwam. Het nest zat ook aan de kant van de boom waar de zon niet vaak komt. Foto’s met flitser waren ook niet zo mooi geworden, dat zag er erg geflitst uit. Toen bedacht ik me dat ik ook nog een reflectiescherm had liggen! Dus de volgende keer dat ik tijd had, ben ik teruggegaan mét reflectiescherm en ja hoor, ik kon de zon precies het nest in laten schijnen. Ik was even bang dat de hoornaars dit vervelend of bedreigend zouden vinden, maar dat was gelukkig niet het geval.

En toen gebeurde er iets heel geks. Opeens plopte er een groot wit ding uit het nest, het werd vastgehouden door een werkster en bungelde wat rond. Snel maakte ik er foto’s van, want niet veel later werd het naar beneden gegooid.

Wat was dat nou? Ik ging kijken op de plek waar het gevallen had kunnen zijn, en ik vond al gauw het witte ding. Snel deed ik het in een klein potje (als entomoloog moet je die toch altijd bij je hebben!). Ik wist nog niet hoe hoornaarlarven eruit zagen, maar dit leek me toch wel een hoornaarlarve en niet een of andere rare nestparasiet. Helaas was hij/zij (wellicht door de val) gewond en waarschijnlijk ook vrij snel dood. Ik vroeg me meteen af waarom deze larve het nest uit was gewerkt door de werkster. Was hij al ziek? Was er iets anders aan de hand? Thuis heb ik via verschillende kanalen rondgevraagd en uiteindelijk heb ik geleerd dat het inderdaad een ziek exemplaar had kunnen zijn, maar het gebeurt ook wel eens aan het einde van het seizoen dat larven eruit gegooid worden. Het kan ook zijn geweest dat deze larve geen suikerrijke uitscheiding gaf toen de werkster hem/haar voerde en dat hij daarom eruit gegooid werd – nog een kort intermezzo: werksters (ook bij gewone wespen) eten zelf geen insecten, maar krijgen een suikerrijk goedje van de larven als beloning wanneer ze larven eten geven. Hier leven ze van. Bij gewone wespen zijn er tegen het einde van de zomer al te weinig larven voor de hoeveelheid werksters, dus gaan de hongerige wespen zelf op zoek naar suiker buitenshuis, oftewel op je tuintafel – in elk geval heb ik wel het idee iets bijzonders te hebben gezien!

Locatie 3: Grootste verwachtingen, grootste teleurstelling (in de mensheid)

Nadat ik meerdere keren op locatie 2 was geweest, zag ik opeens een geweldig nest langs komen op Instagram. Deze was serieus gigantisch en leek ook ietsje lager in de boom te hangen dan de vorige, dus misschien beter voor close-ups (aangezien ik voor de foto hierboven toch al met mijn telelens en uitgestrekte armen de foto moest maken). Ik stuurde de maker van de foto een berichtje om te vragen waar het was. Het was op een bepaalde wandelroute, maar ze wist niet meer precies op welk stuk. Met deze vage omschrijving ging ik dus maar gewoon de wandelroute af lopen. Ik had al gauw het idee dat ik niet de goede kant op liep in de wandelroute, maar het duurde even voordat ik mijn contactpersoon te pakken had voor preciezere details van waar de foto was gemaakt. Inmiddels was ik al over de helft van de route en bleek dat ik de route precies omgekeerd had moeten lopen. Na een veel te lange wandeling (over een niet al te interessant stuk platteland) kwam ik aan in het meer beboste gebied waar het hoornaarnest zou zijn.

Op een gegeven moment herkende ik de bomenrij van de foto’s, ik zag het vogelhuisje waar het nest onder zou moeten zitten en…. het nest was WEG! Eenmaal dichterbij gekomen zag ik allerlei kapotte stukken op de grond liggen, her en der verspreidde (half)dode larven, dode hoornaars, mannetjes die nog wat versuft rondliepen. Een ravage. Ik kon wel huilen. Terwijl ik zo aan het kijken was, kwam er een man uit het huis van het land waar de bomenrij naast stond. Hij vertelde mij dat het nest de dag ervoor kapotgemaakt was in opdracht van de gemeente. Er hadden blijkbaar wandelaars geklaagd over het hoornaarnest en er was al een aantal keren iemand van de gemeente aan hem komen vragen of hij er last van had als bewoner. Hij zei telkens van niet, hij vond het juist heel gaaf om te zien dat het zo’n mooi groot nest werd en de hoornaars veroorzaakten nul overlast. Maar de wandelaars kregen blijkbaar toch de overhand en het nest was gesloopt.

Nu, ik kan hier dus heel boos om worden, beste klaagwandelaars. Als je gaat wandelen in de natuur, dan ga ik er eventjes vanuit dat je iets met natuur hebt. Je vindt het mooi ofzo. Houdt van de natuur. Sta er dan eens even bij stil dat dit OOK bij de natuur hoort. Ik snap dat je ze misschien liever niet in je tuin hebt waar je graag zit, maar dit was een wandelpad in de natuur. Als er geen plaats is in de natuur voor een hoornaarnest, waar dan wel? Dit hoort erbij. Voortaan, als je hoornaars eng vindt (niet nodig) en je komt ze tegen op je wandeling, dan wandel je maar lekker snel verder. Meer hoef je niet te doen. /rant

Na de initiële schok, besloot ik toch foto’s te maken van het deel van het hoornaarnest dat nog wel hing. Het gedeelte dat in het vogelhuisje zat, was niet weg. Hierdoor kon ik dus een inkijkje fotograferen in het nest. Er waren nog veel larven en poppen aanwezig! Terwijl het toch al begin oktober was (ook al zo’n stom idee om juist dan een nest te gaan verwijderen, het is dan al over zijn hoogtepunt heen en wordt als het kouder wordt alleen maar minder. Het blijft niet tot volgend jaar).

Voordat ik teleurgesteld naar huis ging, keek ik nog eens naar de larven die zielig over de grond verspreid lagen. Ze waren echt heel mooi. Zonde. Dus stopte ik er een paar in een potje. Ik had nog geen idee waarom. Zou ik er extreme macrofoto’s van maken in de studio? Zou ik ze op de een of andere manier kunnen ‘opvoeden’? Dat laatste bleek niet echt mogelijk, ze waren toch al aardig verzwakt van een nacht in de kou zitten. Maar toch, zoals ze daar liggen (ze kunnen absoluut niet kruipen omdat ze geen pootjes hebben, ze zitten immers alleen maar in zo’n hexagonale cel), leken ze mij net een soort van ingebakerd baby’tje. Dus heb ik er één zo gefotografeerd.

Met de intrede van de herfst en veel regenachtig weer was dit ook het einde van mijn reis langs hoornaarnesten van 2020. Niet echt een fantastisch einde, maar wel een motivatie van mij om door te gaan met het vertellen van de verhalen over wespen en hoornaars. Mensen lijken soms meer op wespen te haten gewoon om het haten dan dat ze er daadwerkelijk slechte ervaringen mee hebben. Zijn al bang omdat ze denken dat ze bang horen te zijn. En dat terwijl het ecologisch heel belangrijke dieren zijn die net zo goed natuurbescherming nodig hebben. Niet alleen bijen, niet alleen schattige zoogdieren, ook insecten als deze.

Dus, dit is een blijvend project. Wordt vervolgd!

Locatie 4: Het vervolg (update)

Het was nu 2021 en ik stond te popelen om weer hoornaars te fotograferen. Dit hoornaarnest bevond zich in een wegrottende lindeboom. De hoornaars hadden prachtig de holte bedekt met hun papieren nest, waardoor de boom wel heel leek. Het was ook heel laag bij de grond, wat het voor mij makkelijk maakte om te fotograferen. Moest alleen zorgen dat ik niet in de aanvliegroute ging zitten. De hoofdingang zat van de zon af gericht, maar dat was bij te lichten met het reflectiescherm.

Dit nest was (nog?) niet bijzonder groot, dus er was niet bijzonder veel activiteit. Er waren bijvoorbeeld ook nog geen mannetjes en nieuwe koninginnen aan het rondwandelen. Het was begin september, maar ze waren nog actief aan het uitbouwen en prooien aan het brengen.

Bovenin het nest gebeurde er iets anders dan bouwen of prooien naar binnen brengen. Hier was een werkster aan het ventileren! Dat doen ze om het nest af te koelen en gebeurt door heel veel met de vleugels te bewegen.

Locatie 5: Waar is iedereen?

Het tweede nest dat ik in 2021 zag was een heel groot nest in een heel grote dode boom. Maar er waren weinig hoornaars te zien… Het was nog steeds september dus zou je verwachten dat ze nog actief waren. In de buurt van het nest vlogen nog wel veel hoornaars gewoon rond. Dit waren echter allemaal mannetjeshoornaars, die blijven blijkbaar lang hangen bij hun ouderlijk huis. Van werksters ontbrak ieder spoor en het nest vertoonde al tekenen van verval, het zat al vol met gaten. Het zat ook op een heel donkere plek en er was die dag geen zon om te reflecteren, dus het was lastig fotograferen.

Jammer genoeg was ik bij dit nest dus te laat. Als ik deze eerder had gevonden, had hij wellicht nog vol gezeten met werksters en was er veel activiteit geweest. Het had een heel grote nestopening en allerlei lagen. Maar niet getreurd, volgend jaar weer nieuwe kansen. Als het dan tenminste een beter jaar is voor wespen/hoornaars….

Locatie 6: Dichtbij huis

Bij een lokaal natuurgebiedje was een hoornaarnest aanwezig in een holle boom. Het kostte me even tijd om het te vinden, omdat het nest nog niet zo groot was en de aanvliegroute niet zo duidelijk. Zoals je hier beneden kunt zien is het maar een klein gat (misschien gemaakt door een specht ooit?) en zitten er niet bijzonder veel hoornaars in de buurt. Het was op ooghoogte, wat het wel lastig maakte om dichtbij te komen, omdat je meteen in de aanvliegroute terecht komt. Er was ook niet heel veel activiteit met aan- en afvliegen, maar er was wel continu in elk geval 1 werkster bezig met ventileren door met de vleugels te slaan.

Locatie 7: Gaaf, wel lastig

Het werd eind augustus/begin september en dan fotografeer ik dikwijls bandheidelibellen in een mooi daarvoor ingericht gebiedje. Dus ik was verheugd toen ik erachter kwam dat er ook daar hoornaars actief waren! Ik had er ’s ochtends vroeg al een keer een rond zien vliegen bij de libellen. Waar de libellen en blauwtjes nog lang niet actief waren door de kou en dauwdruppels, waren hoornaars dus nog actief aan het foerageren!

Dit nest zat in een grote dode boomstam die op de grond lag. Het lag prima ver van het fietspad en de autoweg af, dus op een plek waar mensen er niet snel langs zouden komen.

Bij deze kolonie was het erg lastig fotograferen. Eerst was het sowieso te donker, daarna kwam de zon er pal op te staan. Ik geef meestal de voorkeur aan indirect licht door middel van een reflectiescherm. De warme zon was wel fijn voor de hoornaars, want die zaten lekker te zonnen! Het was ook moeilijk om goed te benaderen, omdat er meerdere aanvliegroutes waren en ook dit nest op ooghoogte was voor mij. Een aantal keren besloot een hoornaar een kijkje te nemen bij mij, waarna ik maar weer een paar stappen terug deed. Lastig dus!

---

Disclaimer: Dit is geen advies om zomaar aan wespennesten of hoornaarnesten te gaan sjorren! Ik ben continu bezig geweest met mijn aanwezigheid niet al te duidelijk te maken. Rustig en langzaam bewegen, niet tegen het hout aan bonken. Daarnaast ben ik bekend met insectengedrag en kan ik redelijk goed voorspellen wat ze gaan doen. Dus doe dit vooral niet als je er weinig vanaf weet!