Update juli 2024:

Supertrots ben ik om te melden dat mijn foto’s van hoornaars het tot de tweede plaats hebben geschopt bij de Groene Camera 2024 in de categorie ‘portfolio’. Ik heb ook een ‘making of’ geschreven bij deze serie met mijn motivatie en werkwijze, die kun je hier lezen. Verder kun je het hele jaar nog de foto’s in het groot bekijken bij de expositie in het Museon in Den Haag.

Al een aantal jaren fotografeer ik nesten van hoornaars. Het is een heus project geworden waar ik echt graag mee bezig ben! Tot nu toe heb ik ieder jaar mijn nieuwe foto’s in dezelfde blog post toegevoegd, namelijk deze. Echter werd de pagina nogal lang… bovendien heb ik dit jaar (2023) echt heel veel foto’s gemaakt. Vandaar dat ik verder ga in deze nieuwe blog post.

Voor de nieuwe lezers die de vorige blog (nog) niet kennen: De Europese hoornaar (Vespa crabro) is de grootste wespachtige van Nederland. Ze worden daardoor vaak aangezien voor gevaarlijk en agressief. Vergeleken met gewone wespen zijn het eigenlijk gewoon grote vriendelijke reuzen. Ze zijn niet geïnteresseerd in mensen of zoetigheid en zijn gewoon bezig met jagen op insecten. Terwijl gewone wespen enkel overdag jagen, zijn hoornaars ook ’s nachts actief om hordes muggen te vangen. De laatste jaren heeft de Europese hoornaar flink te lijden onder de mediahetze tegen de invasieve Aziatische hoornaar, Vespa velutina. Deze soort hoort niet in Nederland thuis, maar is steeds algemener aan het worden. Als ze in hoge dichtheden voorkomen kunnen ze een probleem vormen voor bijen, omdat ze daar graag op jagen. De Europese hoornaar jaagt incidenteel op een foeragerende bij, maar gaat ze niet opzoeken bij het bijenvolk. Er wordt vaak in de media gesproken over ‘horrorwespen’ of andere bangmakerij, terwijl de Aziatische hoornaar zelfs kleiner is dan de inheemse Europese hoornaar. Een leek kan echter bij het zien van een grote wespachtige meteen in de richting van de exoot denken en de bestrijder inschakelen. Zonde, want de Europese hoornaar is een prachtig insect dat zeker meer waardering verdient!

Hoewel ik je net heb verteld dat je weinig te vrezen hebt van de hoornaars, is er wel een uitzondering op te maken. Wanneer je in de buurt van het nest komt, kun je maar beter wel voorzichtig zijn, want ze zullen de larven in hun nest goed beschermen. Dus ik raad je toch aan om enkele meters van een hoornaarnest vandaan te blijven. Toch heb ik zelf hoornaarnesten goed kunnen benaderen en fotograferen. Het vergt wat inzicht in hun gedrag en enig respect voor hun grenzen, die ze goed aangeven.

Hoornaarnesten 2023

Dit jaar begon ik weer met hoornaars fotograferen toen ik op vakantie was in midden-Duitsland. Hier kwamen we ze spontaan tegen op een weg richting het openluchtmuseum. Het was vooral een gat in een boom waar hoornaars uitvliegen, maar toch zag ik wel mooi gedrag toen ik even bleef staan om te fotograferen. Ik was heel blij dat ik die ochtend had besloten om AL mijn cameraspullen mee te nemen naar het openluchtmuseum en niet mijn lichtgewicht kit.

Na deze ontmoeting begon het bij mij weer te kriebelen en ik hoopte dat ik dit jaar weer wat mooie nesten zou vinden. Eind van de zomer en begin van de herfst is de beste tijd om de nesten te vinden. Dan zijn de nesten op zijn grootst en zijn ze makkelijker te zien.

Nest 2: Gevaarlijkste everrrrr

Het volgende nest wat ik fotografeerde was voor mij de gevaarlijkste situatie. Niet vanwege de hoornaars… nee omdat het pal naast een drukke weg zat! Hoewel het in het landelijk gebied was, was dit wel een populaire route voor auto’s en recreatieve fietsers. Ik fotografeerde dit nest op een mooie zonnige zondag, dus er waren veel mensen aan het genieten van het weer. Dit nest zat in een vogelhuisje aan een hoge boom een paar meter boven de grond. Terwijl ik het fotografeerde hoorde ik achter elkaar mensen langs fietsen die zeiden ‘Ooh! Een wespennest!’.

Dit nest had vrij veel actieve hoornaars en ze waren ook echt bezig met bouwen, dus kon ik daar goed foto’s van maken.

Nest 3: Oude plek, nieuw nest

Een paar jaar geleden fotografeerde ik het eerste nest dat ik vond dat aan de buitenkant van een vogelhuisje te zien was. Dit was toen een geweldig nest om te fotograferen. In dezelfde rij bomen hingen meer vogelhuisjes en dit jaar was het weer raak. Een heel eind verderop was weer een groot nest gebouwd. Ook hier waren ze duidelijk druk aan het uitbouwen. Je kon de broedcellen nog zien, maar ze waren bezig de boel dicht te maken.

Nest 4 en 5: Teleurstelling en goedmaker

Op een dag vertelde een collega mij over een hoornaarnest in de buurt van waar hij woont. Dus de volgende dag had ik mijn cameraspullen meegenomen naar het werk en ging ik na het werk daar een kijkje nemen. Helaas was ik te laat gekomen… het nest was verdelgd. Ook zeker niet op een nette manier, er was echt wel poeder rondom de nestopening gekomen, oftewel dat komt na een regenbui (en die was er later die dag ook) in het milieu terecht.

Naar mijn mening was het totaal niet nodig om dit nest te verdelgen. Het zat weliswaar bij een weg en vrij laag bij de grond waardoor langslopende mensen misschien in de vliegroute zouden kunnen lopen, maar het was ook weer niet een drukke weg en het was zeker niet dicht bij huizen of tuinen. Men had er ook voor kunnen kiezen om simpelweg tijdelijk een lint of omheining om het nest heen te zetten met een waarschuwingsbordje voor voetgangers.

Na deze ervaring wilde ik heel graag wel levende hoornaars fotograferen. Daarom ging ik naar een plek in de buurt van mijn eigen huis, in een natuurgebied. Dit nest was lastig te fotograferen vanwege het felle zonlicht achter de boom waar het nest in zat, terwijl de boom zelf vrij donker was. Wat ik wel interessant vond aan dit nest is dat het in een boomholte zat waar ik eerder dit jaar jonge spechten in had ontdekt. Maar nadat de spechten waren uitgevlogen, zaten er dus enkel hoornaars in. Ik vraag me af of er overlap is geweest, dat er bij het spechtennest ook een hoornaarkoningin op een beginsel van een nest heeft gezeten.

Nest 6: Bloedende berk + nest gelocaliseerd!

Voor dit nest kreeg ik een tip van een bevriende fotograaf/natuurliefhebber. Ze had hoornaars gezien op een bloedende berk en had gehoord dat er daar langs het kanaal wel eens hoornaarnesten zaten in de bomen. Ik ging dus een kijkje nemen en inderdaad, er zaten hoornaars en atalanta’s op de bloedende berk. De hoornaars waren geen fan van de atalanta’s en jaagden ze weg. Dat zag er gaaf uit, maar was heel moeilijk te fotografen, vooral ook omdat het nogal donker was zo onder alle bomen.

Ik zag dat de hoornaars die hier waren allemaal dezelfde kant op gingen, richting dat kanaal. Ik vermoedde dus dat daar ergens het nest zat. Dus ging ik wat op onderzoek uit en ja hoor, ik vond het nest in een holle boom. Het was alleen niet makkelijk om te fotograferen omdat het nogal achter takjes zat en de ‘bewaker’ van de dag had geen zin in kijkers. Verder zat het nog op een helling.

Nest 7: Suuuuuuuuuuuuuuuuuuuupervet!

Dit nest is echt het hoogtepunt geweest van het jaar. Hij was ook redelijk in de buurt van waar ik woon, ik kon er zelfs op de fiets naartoe. Verder was ik toch al een tijd op zoek naar een nest wat wel echt een ‘uitbouw’ was, in tegenstelling tot de nesten in gaten in bomen die toch minder spectaculair eruit zien. Maar dan wel eentje die ‘natuurlijk’ is in plaats van vast zit aan een menselijk bouwsel als een vogelhuisje. En toen vond ik er een die aan een wilg hing, boven een sloot en een eindje van de weg af. Bovendien een weg waar alleen mensen voorbij fietsen of autorijden, dus het nest viel totaal niet op.

Het was voor het fotograferen echter erg lastig te bereiken door de schuine kant van de sloot. De eerste keer dat ik er was, waren er ook veel actieve hoornaars waardoor ik het niet zo goed aandurfde om in onhandige posities vlakbij het nest te staan waardoor ik lastig weg zou kunnen lopen als mijn aanwezigheid ze niet zinde. Het bleef dus een beetje van een afstandje.

Het was hier ook zeker qua licht een uitdaging… het nest stond altijd in de schaduw van het dikke bos tegenover de sloot. Af en toe kwam er een straaltje zonlicht door de bomen heen maar het was alsnog nodig om in te flitsen. Wat ik een enorme uitdaging vond om het niet te overbelichten of compleet plat te slaan met de flits.

Omdat dit nest dicht bij mij in de buurt was, wilde ik nog zeker terug komen. Toen kwam de weersomslag… op bovenstaande foto (1 oktober) werd het nog wel 20 graden ’s middags en de weken daarna ook. Maar zo rond 13/14 oktober sloeg het om. Ik ging kijken of het nest er nog steeds was, en inderdaad, het was nog aanwezig, maar het was een stuk rustiger om het nest heen dan de keer ervoor. Toen kreeg ik een idee, zou het me lukken om met mijn groothoekmacrolens onder het nest te komen? Daarvoor moest ik dan aan de boom hangen op de helling naar de sloot (waar door de regen alweer wat water in was gaan staan) en met de camera heel dicht op de nestingang gaan staan. Deze lens die ik heb is ook nog eens volledig manueel, wat inhoudt dat hij niet zelf kan scherpstellen maar dat ik zelf moest inschatten of de scherpstelafstand voldoende was (met 1 arm aan een boom hangend en met 1 arm uitgestrekt….). Een echte uitdaging dus! Maar hier komt ie dan:

Jaaaaa, je kunt hier ZO mooi naar binnen kijken! Zie je de larven zitten in hun celletjes? Het leek mij wat aan de late kant voor nog zoveel larven (hoornaarnesten sterven in de herfst uit), maar aan de andere kant zijn de nesten dit jaar misschien later begonnen en kunnen ze lange doorgaan door de hoge temperaturen van eerst. Ik was benieuwd wat er zou gebeuren nu het weer omgeslagen was.

De hoornaars reageerden helemaal niet op mijn camera die ik zo dichtbij moest houden en waarmee ik het nest in flitste. Af en toe was er eentje in de war die aan kwam vliegen, wat logisch was, er zat immers een groot ding de ingang te blokkeren.

Van dit nest heb ik héél erg veel foto’s gemaakt. Er gebeurde zo veel, telkens was er weer iets anders te zien op de foto’s. Ze waren alleen niet echt aan het bouwen of prooien naar binnen aan het brengen, wat bij de eerdere nesten wel het geval was. Toch laat in het seizoen dus.

Er kwamen wat koude nachten aan, dus ik was al bang dat dat niet goed zou uitpakken voor de larven die nog in het nest zaten. Het wordt dan moeilijker voor de werksters om voedsel te verzamelen en er de larven zijn afhankelijk van warmte voor hun ontwikkeling. Toen ik een paar dagen later terugkeerde naar dit nest, zag ik al wat cellen die leeg waren – de larven waren dus opgeruimd. En ik had geluk: net toen ik foto’s aan het maken was zag ik dat ze bezig waren met een larve opruimen.

Je kunt ook zien dat er ook echt al een stuk minder hoornaars op zitten dan eerst. Maar er waren er nog steeds wel die af en aan vlogen. Wat ik ook opmerkte is dat er nog steeds mannetjeshoornaars naar het nest toe kwamen. Dit had ik de vorige keren ook al gezien. Er komt een mannetje, maar die moet nogal voorzichtig het nest naderen, want de werksters staan klaar om hem weg te jagen. Af en toe ging er eentje op het nest zitten, maar dan doken er meerdere werksters op. Het voorzichtige naderen van de mannetjes maakte het mogelijk voor mij om ze in vlucht op de foto te krijgen.

Dit nest was wel duidelijk tegen zijn einde aan. Het leek mij heel gaaf om, als alle hoornaars weg waren, het nest eraf te halen en mee naar huis te nemen. Dus kwam ik eind oktober kijken of het nest er nog was en of het al uitgestorven was. Helaas zag ik geen nest meer hangen, het was weg! Mijn eerste gedachte was, nou zeg, was iemand mij voor?! Maar toen zag ik in de sloot eronder een groot stuk nest liggen.

Het was dus niet door een persoon meegenomen. Was het dan misschien afgebroken door de harde wind? was mijn tweede gedachte. Nadat ik wat foto’s had gemaakt van hoe het nest in het water lag, besloot ik om het eruit te halen. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, want hoewel het er imposant uit ziet is zo’n nest simpelweg gemaakt van papier, dus het valt makkelijk uit elkaar. Helemaal als het al een keer in het water is gevallen. Dus toen ik het oppakte, vielen er inderdaad wat stukken af. Hierdoor kon ik wel in de binnenkant kijken, maar van wat ik daar zag werd ik erg verdrietig. Er zat wit poeder op de binnenkant van dit nest, wat volgens mij erop duidt dat het nest is verdelgd met gif. Op de delen die nat waren was dit poeder ook een soort van grijze pasta geworden, wat er heel onnatuurlijk uit ziet.

Als dit inderdaad gif is, dan is het weliswaar op de ‘goede’ manier (?) gebruikt door het gif IN het nest te spuiten en niet eromheen (daar zag ik immers niks), maar het is alsnog niet goed toegepast omdat het nest dus gewoon in het water heeft kunnen vallen. Zulk gif is funest voor waterleven, wat exact de reden is dat het niet toegepast mag worden in de open lucht. Deze bestrijder had op zijn minst het nest (vol met gif) daadwerkelijk mee moeten nemen en op een veilige manier moeten weggooien.

Niet zo’n leuk einde voor dit verhaal over zo’n gaaf nest. Het was echt niet nodig om hier gif te gebruiken, er zaten nog amper hoornaars in en het zat ver weg van de weg, dus ik kan me niet voorstellen dat iemand er echt overlast van heeft ervaren.

Nest 8: Hoornaarstad

Dit laatste nest was ook redelijk in de buurt van mijn woonplaats, waardoor ik het meerdere keren heb kunnen bezoeken. Ik volgde het in dezelfde periode als het vorige nest, waardoor het ook interessant was om het contrast te zien tussen hoe de twee zich ontwikkelden. Waar het vorige nest dus echt aan het aftakelen was door de weersomslag, leek het net alsof dat dit nest niet deerde. Wel viel het mij op dat het vorige nest dus bijna permanent in de schaduw stond, maar dat deze een groot deel van de dag in de zon stond.

Dit nest was ook gebouwd in een vogelhuisje, maar had een zeer grote uitbouw gekregen. Door de grote hoeveelheid hoornaars die erop zaten, was ik eerst wat terughoudend met mijn groothoeklens, maar dat bleek niet nodig te zijn.

Hier kwamen ook mannetjes voorbij, die dan ook daadwerkelijk nog nieuwe koninginnen vonden om mee te paren. Zo’n mannetje pakt dan zo’n koningin vast en ze laten zich vallen (ja handig voor mij als ik er onder sta…..). Op de grond of op de boomstam vindt dan de paring plaats.

Iets wat de hoornaars continu aan het doen zijn is naar buiten lopen en dan naar buiten ‘poepen’. Wederom, leuk als je pal onder het nest staat te fotograferen….

Ik probeerde ook wat foto’s te maken die de hoornaars wat dichterbij laten zien. Echt een uitdaging, omdat het zo druk is op het nest.

Dit nest zag eruit alsof ze het voorlopig nog wel even vol gingen houden. Maar toen kwam storm Ciarán langs… Een paar dagen later kwam ik weer langs en toen zag ik dat er een groot deel van het nest miste. Even was ik bang voor weer een verdelging, maar ik zag allemaal stukjes nest liggen op de grond tot ver van het nest vandaan. Toen ik ging kijken naar de restanten die nog aan de boom hingen zag ik dat er ook nog een groepje hoornaars op een kluitje erin zaten. Ze waren dus niet verdelgd, maar het was waarschijnlijk de storm die het nest had beschadigd. Ik wilde graag foto’s maken van het opengescheurde nest, maar doordat er een groot stuk af was, kon ik er niet meer bij! Eerst kon ik met uitgestrekte handen foto’s maken bij het nest, maar nu kon ik er echt niet meer bij. Dus ging ik naar huis… om het keukentrapje te halen!

Om je een idee te geven van hoe dichtbij het nest ik stond op het keukentrapje:

https://youtube.com/shorts/Y_-6CHwIi_M

Hiermee is wel mijn hoornaarseizoen van 2023 wel zo’n beetje ten einde gekomen. Ik heb er enorm van genoten, zowel qua biologie als qua fotografische uitdagingen en resultaten. Ik hoop dat jij ook een beetje hebt kunnen genieten van deze foto’s en de verhalen! En wie weet volgend jaar weer ;)